Boyan Slat oprichter van The Ocean Cleanup.

Voor Boyan Slat kon 2019 niet dramatischer beginnen, nadat de veegarm van ‘zijn’ plasticvanger in de Grote Oceaan was afgebroken. Het project The Ocean Cleanup liep maanden vertraging op, maar aan opgeven dacht de jonge initiatiefnemer nooit. De beloning kwam, nadat een schip deze maand de eerste lading opgevist plastic aan land zette. Dit is zijn verhaal. “Ik blijf ermee bezig totdat het probleem is opgelost.”

Is er dit jaar een moment geweest dat je er helemaal klaar mee was?

“Op het moment dat ik het slechte nieuws ontving, dacht ik dertig seconden: oké, dit is wel even vervelend – en dat is mild uitgedrukt. Maar eigenlijk werd die teleurstelling heel snel omgezet in actie en waren we een paar maanden later al weer buiten (met een nieuwe veegarm, red.). Uiteindelijk is er ook geen alternatief, die patch moet opgeruimd worden. Niemand anders doet het.”

Voel je die druk ook zo?

“Ik denk het ja. Het moet van niemand, maar het is vooral dat ík het heel graag wil. Ik had er ook voor kunnen kiezen om het niet te doen.”

Je ligt nooit wakker met de gedachte: ‘wáár ben ik aan begonnen’?

“Nee. Ik lig weleens na te denken over bepaalde uitdagingen, maar niet om de reden die jij noemt. Sommige mensen zouden door problemen opgeven en anderen vinden ze juist leuk. Ik behoor tot die tweede categorie.”

Heb je nog steeds dezelfde drive als zes jaar geleden, toen je het idee van de plasticvanger bedacht?

“Volgens mij wel. Het is een combinatie van dingen. Aan de ene kant het gigantische probleem, waarvan ik niet wil accepteren dat het niet op te lossen is, en aan de andere kant mijn passie voor wetenschap en technologie en hoe ik dat kan toepassen om het probleem op te lossen.”

Heb je nooit het gevoel dat je daar alleen in staat?

“Nee, we hebben een fantastisch team. Het is echt een teamprestatie.”

Uit het verzamelde materiaal worden recyclede producten gemaakt, die vanaf 2020 te koop zullen zijn. Uit het restmateriaal wordt bijvoorbeeld olie gemaakt voor de schepen van The Ocean Cleanup, zodat niets overblijft. Het geld gaat naar projecten van de non-profitorganisatie zelf. (Foto: The Ocean Cleanup)

Ben je vaak bij de veegarm?

“Nooit eigenlijk. Het nieuwe systeem, dat nu plastic gevangen heeft, heb ik nog nooit in werking gezien. Ik word best snel zeeziek, dus ga ik liever niet naar buiten.”

Dat is best gek eigenlijk.

“Ja, maar goed, we hebben daar ingenieurs die het werk doen. En het is echt heel ver weg. Tijdens zo’n expeditie blijf je zes weken op zee, dat is een grote tijdsinvestering. Ooit wil ik wel een kijkje gaan nemen, dat lijkt me wel cool. Maar voorlopig ben ik nuttiger op kantoor.”

Ben je van plan dit project ooit los te laten?

“Nee, ik blijf ermee bezig totdat het probleem opgelost is. Ik blijf erbij dat The Ocean Cleanup een project is met een begin en een eind. Als we de patch hebben opgeruimd en het probleem in de rivieren is opgelost, kunnen we de winkel dichtdoen.”

Hoe lang gaat dat nog duren?

“Ongeveer tussen de tien en twintig jaar. Het zou kunnen dat mijn betrokkenheid minder nodig is als het eenmaal een stabiel draaiende operatie is en er minder innovatie nodig is. Ik denk dat we dat over vijf jaar bereiken.”

Er was dit jaar de kritiek dat de veegarm kleine, drijvende diertjes op zou vegen. Wat is daar van waar?

“Wat waar is dat kleine organismen tussen het gevangen plastic zitten, maar dat was van tevoren bekend. We vinden het daarom ook geen probleem om foto’s te delen waarop hier en daar drijvend plankton te zien is.”

“Wat niet waar is, is dat het enige significante invloed heeft op het leven in zee. Als je een zonnepark in een weiland zet, kun je ook niet garanderen dat geen insect geschaad wordt, maar dit heeft geen significante impact op het ecosysteem of op de insectenpopulatie.”

“Bovendien spoelen kleine organismen soms met miljoenen of miljarden tegelijk aan op kustlijnen, die duizenden kilometers lang zijn. Ons clean-upsysteem is niet meer dan een kunstmatig stukje kustlijn, maar dan veel kleiner.”

Het probleem is verwaarloosbaar dus?

“Op basis van alle kennis die we hebben ja. Natuurlijk blijven we het onderzoeken en werken we samen met universiteiten om dit onderwerp goed in kaart te brengen. Als er daadwerkelijk impact zou zijn dan zouden we dat moeten meewegen.

Wat kan jij met de kritiek?

“Zo werkt de wetenschap, we geven elkaar kritiek. Die kritiek blijven we ook opzoeken door te publiceren in wetenschappelijke bladen. Luisteren doen we naar iedereen, maar eigenlijk zijn het maar een aantal mensen, die negatieve kritiek geven.”

Mijlpalen

• 2010: De destijds 16-jarige Slat is aan het duiken in Griekenland en is verbaasd dat hij meer plastic dan vissen ziet. Een zaadje is geplant.
• 2014: The Ocean Cleanup slaagt voor het haalbaarheidsonderzoek. De non-profitorganisatie haalt dat jaar via crowdfunding een recordbedrag van 2,2 miljoen dollar (bijna 2 miljoen euro) op.
• 2013-2015: Uit meerdere oceaanexpedities blijkt dat het meeste plastic aan de oppervlakte drijft.
• 2016: The Ocean Cleanup test een eerste versie van een veegarm op de Noordzee. Tevens blijkt dat jaar wat de grootste boosdoener onder de plastics is: visnetten.
• September 2018: De eerste veegarm gaat de oceaan op, maar het lukt niet goed om plastic vast te houden.
• December 2018: Drie dagen voor Nieuwjaar breekt de veegarm af. Het project loopt maanden vertraging op.
• Oktober 2019: Een nieuwe verbeterde veegarm weet plastic op te vegen en bij elkaar te houden.
• 12 december: De eerste lading plastic uit de patch komt aan land.

Boyan Slats zeebezem veegt eerste plastic op.

Jullie hebben ook een systeem ontwikkeld om rivieren plasticvrij te maken. Hoe staat dit project ervoor?

“Dat klopt. We hebben nu vier Interceptors gebouwd, waarvan twee operationeel zijn in Indonesië en Maleisië. De andere twee gaan naar Vietnam en de Dominicaanse Republiek. De machines die er al liggen, draaien heel goed. Ze hebben al tientallen tonnen aan afval uit de rivieren gehaald.”

Verschuift daarmee jullie focus?

“Nee, we willen beide problemen oplossen. Het afval in de oceaan verdwijnt niet als je alleen de kraan dichtdraait. Het is alsof je badkamer overstroomd is en vol water staat. Het water gaat niet vanzelf weg dus moet je het opdweilen, maar tegelijkertijd is het ook wel handig om de kraan dicht te draaien; anders moet je blijven dweilen.”

Hoeveel Interceptors zijn er nodig?

“Voorlopig duizend voor de komende vijf jaar. In 1 procent van de rivieren, voornamelijk in Zuidoost-Azië en West-Afrika, zit 80 procent van de vervuiling. Natuurlijk lekt ook in Westerse landen plastic in zee, maar wat bijvoorbeeld per dag uit die Maleisische rivier stroomt, is meer dan wat hier per jaar vanuit de Rijn de oceaan instroomt.”

Moeten landen die machines zelf aanschaffen?

“Dat ligt aan de situatie. Soms kunnen bedrijven daarbij helpen financieren, maar als het gaat om de draaiende kosten, zijn overheden zeker betrokken.”

“We hopen dat landen bijvoorbeeld statiegeld gaan invoeren of plastic tasjes gaan verbieden. Met de data van de Interceptors kunnen wij dan precies meten of het politieke beleid enig effect heeft.”

Heb je het idee dat de wereld de laatste jaren anders tegen plastic aan is gaan kijken?

“O, zeker. In de Westerse wereld dacht men in de jaren zestig: ‘misschien moeten we iets met het milieu doen’. Hetzelfde zie je nu gebeuren in opkomende economieën. Op het moment dat de basisbehoeften van mensen gestild zijn, beginnen ze zich pas zorgen te maken om het milieu.”

Mensen horen vaak alleen maar negatief klimaatnieuws. Hoe kijk jij daar tegenaan?

“Het zijn geen positieve trends, maar het gevaar is dat al die doemvoorspellingen in studies niet echt motiveren om het probleem aan te pakken. Mensen denken: ‘het boeit toch niet meer wat we doen’.”

“De afgelopen tweehonderd jaar is de wereld een stuk beter geworden. Dankzij verbeterde gezondheid, educatie en welvaart is het nu de beste tijd om te leven als mens. Die ontwikkeling heeft alleen wel negatieve bijeffecten gehad op het klimaat.”

“Als we doen waar we goed in zijn, namelijk nieuwe dingen bedenken en effectief samenwerken in grote groepen, denk ik dat we de problemen uiteindelijk gaan oplossen. De vraag is alleen: ‘hoe snel?’. Ik hoop dat we met ons project anderen kunnen motiveren om ook dit soort projecten te beginnen.”